Iben Maas, voorzitter LAKS bestuur ’21/’22
Al mijn hele middelbare schooltijd hoor ik van alle kanten de boodschap dat ons Nederlandse onderwijs steeds verder afglijdt. Inmiddels voelt het bijna als een gegeven. Een gegeven waar het onderwijs lange tijd door leek lamgeslagen. Tot voor kort dan: Inmiddels ligt er een landelijk ‘masterplan’ om het steeds verder dalende taal- en rekenniveau van leerlingen daadwerkelijk te verbeteren. De grote som geld die via het Nationaal Programma Onderwijs de corona-achterstanden moet wegwerken maakt dat de aandacht voor onze onderwijskwaliteit groeit met de week. ‘Oplossen, oplossen, oplossen’ is de hoofdgedachte. Fijn, die actiestand, maar ik mis de focus op preventie. Want hoe is de onderwijscrisis waarin we ons bevinden eigenlijk ontstaan? En hoe zorgen we dat we over een paar jaar niet weer in een ‘oplossen, oplossen, oplossen’-situatie zitten?
Wanneer ik op een regenachtige dinsdag in mijn Nederlands-klaslokaal zit, is er namelijk een probleem merkbaar waar we het naar mijn mening veel te weinig over hebben.24 leerlingen staren schaapachtig naar een docent terwijl voor de derde keer in de bovenbouw wordt uitgelegd dat we enkel boeken van de verplichte leeslijst mogen lezen. Iemand steekt haar hand op. ‘Maar, als ik dat mag vragen, waarom moeten we dan die literatuur lezen van de verplichte lijst?’ Nu is het de docent die de leerling schaapachtig aankijkt.
In die Nederlands les is, op zijn minst een deel van, het antwoord op de hoofdvraag verborgen. Natuurlijk is het problematisch dat we kampen met grote lerarentekorten, met slechte basisvaardigheden en een dalende onderwijskwaliteit in het algemeen. De ranglijsten liegen er niet om: ons onderwijsniveau glijdt af. Aan de hand van die consequente constatering slaan we als onderwijsveld elke keer weer opnieuw alarm. Tegelijkertijd negeren we het feit dat er een proces moet zijn geweest in aanloop naar deze verslechterde kwaliteit. Dat proces speelt zich af in de klas en het voorbeeld van de Nederlands les dat ik net gebruikte had net zo goed een voorbeeld kunnen zijn van mijn nicht toen zij acht jaar geleden in de bovenbouw zat. Ons onderwijs werkt al jaren demotiverend.
En het blijft niet bij de Nederlands lessen. Ik wil weten waarom ik wiskundeformules leer en waarom het zo belangrijk is dat ik 25 jaartallen uit mijn hoofd ken voor geschiedenis. Een docent die voor de klas staat en enkel opdreunt wat ik ook kan vinden in het lesboek dat voor mij ligt is niet meer interessant. Want juist een docent die mij uitlegt waarom ik de dingen uit het lesboek leer en die mijn nieuwsgierigheid prikkelt, maakt het onderwijs daarentegen wél interessant. En nee, daarbij doe ik geen oproep om massaal “game-wise” te gaan leren of om elke les interactief te maken; geen enkele middelbare scholier zit erop te wachten om op ‘ludieke wijzen’ digitaal kwartet te gaan spelen met aardrijkskundebegrippen.
En hoewel een deel van het antwoord te vinden is in mijn kleine lokaal is een ander deel te vinden in, jawel, ons onderwijssysteem. Zo is ons huidige onderwijsstelsel de oorzaak van de hyperfocus op het behalen van goede resultaten. Er is daardoor geen ruimte meer om iets níet te kunnen. Leerlingen sluiten een hoofdstuk af met een toets en als je daar een onvoldoende voor haalt is het vaak gewoon ‘jammer’. Er is weinig tot geen ruimte om een keer iets niet te snappen en om je daarin nog te verbeteren; je moet tenslotte alweer doorhollen naar het volgende hoofdstuk en naar je volgende toets. Wat werkt er nou demotiverender dan een systeem waarin niet de ruimte is om een keer goed te falen, of om je verder te verdiepen in je lesstof?
Kortom, het antwoord op wáárom het onderwijs steeds verder uitholt ligt voor een groot deel verscholen in de motivatie van leerlingen. Als mijn Nederlands docent eens in gesprek was gegaan met mijn klas over de invulling van onze literatuuropdrachten dan zouden zowel de docent als de leerlingen met nieuwe ideeën en inzichten komen over de manier van lesgeven. Ga als docent een keer in gesprek met leerlingen over hun behoeftes; er is weinig motiverender dan zeggenschap over je eigen leerproces. Dan komen die onderwijsresultaten vanzelf. Ik spreek ik uit ervaring.