“Hiep, hiep, hoera!”, roepen onderwijspartijen nu het vmbo 25 jaar bestaat. Het vmbo kwam ter vervanging van het voorbereidend beroepsonderwijs (vbo) en het middelbaar algemeen voortgezet onderwijs (mavo). Met deze verandering zou het vmbo beter aansluiten op de doorstroom naar mbo en havo. Verschillende onderwijspartijen willen het vmbo vieren en de waardering voor vmbo-leerlingen uitspreken. Dat is natuurlijk mooi, maar wat vieren we precies als vmbo-leerlingen nog steeds worden gezien als ‘dommer’ of ‘minder’? Als er nog steeds wordt neergekeken op praktijkgericht- en beroepsonderwijs?
Het LAKS vindt het goed dat de prestaties en kwaliteiten van vmbo-leerlingen worden gevierd, maar vindt het even belangrijk om juist op dit moment kritisch te kijken naar ons onderwijssysteem. We kunnen het vmbo nu niet als onderwijsrichting de hemel in prijzen, terwijl we datzelfde vmbo structureel onderwaarderen. Zo hebben leerlingen die het vmbo afronden ondanks hun diploma géén startkwalificatie. Dit betekent dat je diploma letterlijk minder waard is dan dat van havo- en vwo-leerlingen. Ook hebben categorale vmbo-scholen vaker te maken met grotere problemen in het onderwijs; het lerarentekort is vooral groot bij vmbo-scholen en de onderwijskwaliteit daalt vooral in het vmbo. Bovendien zorgt de segregatie van scholen en onderwijsrichtingen ervoor dat vmbo-leerlingen moeilijker wisselen van onderwijsrichting. Dit alles maakt het vieren van het vmbo in het huidige onderwijssysteem dubbel.
Om de structurele benadeling van het vmbo te keren, stellen verschillende (onderwijs)partijen voor om het vmbo te verlengen naar 5 jaar. Vmbo-leerlingen krijgen dan langer de tijd om zich te ontwikkelen en basisvaardigheden aan te leren, waarvoor ze vervolgens wel een startkwalificatie krijgen. Het LAKS vindt dat er wat te zeggen valt voor het verlengen van funderend onderwijs met als uitgangspunt dat iedere leerling dezelfde tijd krijgt om zich te ontwikkelen.
Maar het LAKS wil een stap verder gaan. De verlenging van funderend onderwijs is niet genoeg: we moeten ook af van verschillende onderwijsrichtingen. Leerlingen moeten kunnen kiezen uit verschillende onderdelen: zowel praktijkgerichte als theoretische onderdelen, door elkaar heen, omdat iedereen kan leren van praktijkgerichte programma’s die nu vooral tot de onderwijsrichting vmbo horen. Kortom: geen gedifferentieerde onderwijsrichtingen én gelijke ontwikkelingstijd voor elke leerling. Een systeemverandering is nodig.
Terwijl we toewerken naar een eerlijker systeem kunnen we gebruikmaken van wat er al kan: maatwerkdiploma’s. Maatwerkdiploma’s zijn diploma’s waarbij je verschillende vakken op verschillende onderwijsrichtingen kan afronden. Op dit moment is het voor leerlingen enkel mogelijk om een vak te volgen op een ‘hogere’ onderwijsrichting. Een vmbo-tl–leerling mag een vak op havo afronden en een havoleerling een vak op vwo. Het LAKS wil dat deze mogelijkheden worden uitgebreid: leerlingen mogen dan alle vakken op verschillende onderwijsrichtingen volgen en er wordt geen onderscheid gemaakt in ‘hogere’ of ‘lagere’ onderwijsrichtingen. Doordat leerlingen vakken in verschillende richtingen kunnen doen, zitten zij niet vast in een onderwijsrichting. Dat helpt bij de persoonlijke ontwikkeling en bij het mentaal welzijn van leerlingen. En niet onbelangrijk: het imago van praktijkgericht- en beroepsgericht onderwijs kan écht worden verbeterd! Door te stoppen met onderscheid te maken in onderwijsrichtingen, stoppen we ook met onderscheid maken in de waardering van leerlingen.
Vandaag vieren we de vmbo-leerlingen, die onze waardering en aandacht verdienen, maar komen we ook voor hen op door kritisch te zijn op de structurele problemen waar zij last van hebben. Het LAKS roept daarom het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap op om de regels te versoepelen: maak het mogelijk om een diploma te halen waarbij je verschillende vakken op verschillende onderwijsrichtingen volgt. Ook roepen we scholen op om maatwerkdiploma’s te faciliteren en hun leerlingen daarover te informeren. Zo zetten we weer een stapje in de goede richting voor een gelijkwaardig onderwijssysteem.